Steek jij graag je kop boven het maaiveld? Neem je initiatief en maak je zaken bespreekbaar? Het kan zo maar gebeuren dat er reacties ontstaan als: ‘Daar heb je haar weer!’ of ‘Hij is altijd kritisch.’ Zeker in een organisatie waar het niet zo wordt gewaardeerd om je kop boven het maaiveld uit te steken of buiten je functie te treden, voel je je soms een roepende in de woestijn. Hoe kun je dat effectiever aanpakken?
Als je in gesprek gaat met anderen, zul je vaak merken dat meer mensen ‘vinden’ wat jij durft uit te spreken. Ben jij altijd degene die zaken benoemt of doe je dat al veel minder, omdat je hebt geleerd op je handen te zitten om dit soort reacties te voorkomen? In dat geval onderdruk je in zekere zin je gedrevenheid, je passie. Daarmee ontkracht je niet alleen jezelf maar je ontneemt de organisatie ook de kans om te leren. Hoe kun je ervoor zorgen dat je niet de enige bent die altijd stem geeft aan wat er leeft?
Alleen kom je ver, samen kom je verder
Door verbinding te maken met anderen op de onderwerpen waarin jij gelooft, schud je de omgeving wakker en stimuleer je dat anderen ook in beweging komen. Dit hoeft niet altijd door zelf degene te zijn die iets zegt of een vraag stelt. Soms is op je handen zitten precies de goede strategie. Heb het vertrouwen dat iets wat er leeft, uitgesproken wordt. Wat je kan doen, is hier ruimte voor maken. Een meer subtiele manier om iets te doen met die drive die je voelt. Maar hoe doe je dat?
Systeemdenken
Hier komen we op het veld van systeemdenken. Een systeem is in deze betekenis een groep mensen. Dat kan een team, een hele organisatie of een relatie tussen twee mensen zijn. Jij bent onderdeel van meerdere systemen. Zo is je relatie of gezin een systeem. Het team waarin je werkt of een sport beoefent, maar ook een organisatie als geheel vormt een systeem. Je kan dit gedachtegoed van een systeem doortrekken naar de maatschappij en zelfs de wereld. Maar laten we het dichtbij houden. In deze systemen bestaan allerlei dynamieken. Deze dynamieken ontstaan door normen, waarden, meningen, werkwijzen, overtuigingen, emoties. Dit alles heeft invloed op hoe de organisatie of een team functioneert en geeft signalen over wat er in beweging wil komen. Als er weerstand is, moet er nog iets opgelost of benoemd worden voordat iets nieuws kan ontstaan. Wanneer er geen aandacht voor deze weerstand is, zorgt de weerstand voor stagnatie. Als je je hier van bewust bent, kan je dit ‘systeemdenken’ inzetten om ruimte voor verandering te creëren. Dat kan door zelf te benoemen wat jij als belemmerend ervaart of wat je verbaasd, maar in sommige situaties kan het juist waardevol zijn om een ander ‘de stem van het systeem’ te laten uitspreken. Hieronder volgen een aantal basisprincipes. Ook jouw grondhouding of intentie is belangrijk. Tenslotte deel ik met een voorbeeld hoe dit eruit zou kunnen zien in de praktijk.
3 basisprincipes van systeemdenken
Om het benaderen van de organisatie of jouw team als systeem goed toe te passen, kun je uitgaan van een aantal basisprincipes:
- Je gaat er vanuit dat een organisatie of team vanuit zichzelf intelligent en creatief is. Je hoeft dus zelf niet de oplossing te bedenken, maar je zet het systeem aan het werk.
- Je richt je op wat voor het totaal nodig is, niet om wat de individuen willen. Geef dus ruimte aan alle stemmen, want in elk geluid zit informatie voor het geheel.
- Je gaat er vanuit dat er ruimte voor verandering ontstaat wanneer ‘het systeem’ inzicht in zichzelf krijgt, ofwel inzicht in welke dynamieken of onderliggende overtuigingen er spelen en of die behulpzaam zijn of niet. Je benoemt dus wat je ziet gebeuren en stimuleert reflectie op het proces.
Jouw intentie
Jouw intentie of grondhouding kan een groot verschil maken om zaken in beweging te krijgen. Mensen voelen intenties aan, vaak onbewust. Het is dus ook van belang dat je zelf bewust bent waarom je iets doet. Wat is je intentie? Wat wil je bereiken? Is dat inderdaad dienstbaar aan het geheel? Een behulpzame grondhouding is dat iedere stem een ‘stem van het geheel’ is en niet alleen van degene die het uitspreekt. Het is iets wat er leeft in de groep als geheel, ongeacht wie de boodschapper is. Je stimuleert met deze grondhouding anderen om bij weerstand of verschil van mening te zoeken naar dat kleine stukje waarheid in de dingen die de ander zegt. Het oordeel uit te stellen en niet te denken in wat goed of fout is. Want wie weet dat immers? Je houdt een open mind over wat er nodig is voor het geheel in plaats van vertroebeld te raken door te veel ‘vinden van’. En je stimuleert anderen ook in deze open houding. Om ieders stem te kúnnen horen, moet het veilig zijn om die te laten klinken. Een open dialoog helpt om ieders stem te horen en ieders kennis te benutten. Zo gebruik je de intelligentie van het geheel en krijg je samen inzicht in wat er nodig is. Dat is niet overal vanzelfsprekend, maar als het lukt, kan een effect daarvan zijn dat je het werken leuker maakt voor jezelf en voor anderen. Wie wil er immers niet gehoord worden en een bijdrage leveren aan een gezamenlijk succes? Maar hoe kan je die open dialoog stimuleren en hoe houd je jezelf scherp in die grondhouding? Hieronder een voorbeeld van een situatie en de verschillende manieren waarop je vanuit deze intentie kan reageren.
Voorbeeld: wat zou jij doen als…
In een teambijeenkomst waar jij net een idee hebt gedeeld waarvan je zeker weet dat meer collega’s het een goed idee vinden, zegt iemand duidelijk dat hij het niet eens is. Daarmee lijkt de kous af, zeker als het de teamleider is. Je hebt de indruk dat anderen het wel een goed idee vinden, maar dat niet (meer) durven zeggen. Je kan op verschillende manieren reageren om de dialoog open te houden:
A: ‘Ok, dankjewel voor jouw visie, graag zou ik ook de anderen willen horen. Wie wil zijn reactie delen?’
B: ‘Dankjewel, laten we een rondje maken, zodat we iedereen gehoord hebben en daarmee een beter beeld krijgen van de voor- en nadelen. Wie wil beginnen?’
C: Je vraagt iemand waarvan je verwacht dat hij het wel durft te zeggen als hij gevraagd wordt, om zijn mening te geven: ‘Nico, hoe kijk jij tegen het idee aan?’
D: Je vraagt door over de bezwaren, met respect voor de mening die gegeven is. Je gaat op zoek naar het kleine stukje waarheid in die mening: ‘Dankjewel, ik ben heel benieuwd wat de reden is van je mening, want dat geeft een beter beeld van het probleem en eventuele andere oplossingen. Zou je daar iets over kunnen delen?’
E: Je laat een stilte vallen en wacht af wat er gebeurt.
Wat zou jij doen? Heb je zelf ervaring met een vergelijkbare situatie of andere ideeën om ruimte te geven aan ‘de stem van het systeem’, dat wat gehoord mag worden om meer inzicht te krijgen in wat er nodig is? Laat het weten door een reactie te plaatsen bij deze blog.
Nieuwsgierig geworden?
Bestel hier het boek ‘Give me a BREAK’ over doorbraakdenken en doen voor pioniers in organisaties met nog veel meer praktische tips en voorbeelden uit de praktijk. Wil je hier als team echt stappen in zetten? Denk dan eens aan teamcoaching.
